İş Sağlığı ve Güvenliği Bağlamında Risk Değerlendirmesi Yapma Yükümlülüğü

• İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği hakkındaki genel yükümlülükleri:

İşveren, işyerinde işçilerinin sağlık ve güvenliğini gözetlemekle yükümlüdür. İşvereninin bu yükümlülüğü 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun “İşçinin kişiliğinin korunması” başlığı altında 417/2. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre “İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.”

İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda özel bir kanun olan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu da bu konudaki bir diğer düzenlemedir. Kanun, işverenlerin ilgili yükümlülüğünü geniş bir kapsamda ele almış ve iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında kamu ve özel sektör ayrımı yapmadan kadın, erkek, genç, ihtiyar, uzman, stajyer tüm çalışanların tehdit ve risklere karşı korunmasını öngörmüştür.

6331 Sayılı Kanun’un 4. maddesinde işverenin bu konudaki genel yükümlülükleri şu şekilde sayılmıştır:

İşveren;

a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.

b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.

c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.

ç) Çalışana görev verirken çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.

d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.

Ayrıca belirtmek gerekir ki işveren, iş sağlığı ve güvenliği hakkında gerçekleştirmiş olduğu bu tedbirlerin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. Tüm masraf ve giderler işveren tarafından karşılanmalıdır.

• İşverenin risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü:

Risk değerlendirmesi, İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’nde “İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar” şeklinde tanımlanmıştır.

Özetle işveren, işyerindeki tehlikeleri ve bunların ortaya çıkardığı riskleri, çalışanların sağlık ve güvenliklerinin güvenliği bağlamında değerlendirmelidir. 

Risk değerlendirmesinin temel amacı, işyerindeki tehlikeleri riske dönüşmeden tespit etmek, mesleki riskleri önlemek, önlenemiyorsa riskleri en düşük seviyeye indirmek, bu sayede olası kayıp ve zararları engellemek ve iş kazaları ile meslek hastalıklarının önüne geçmek; önlenemeyen durumlar içinse etkileri en aza indirgemek ve işçileri işyerindeki potansiyel tehlikeler konusunda bilgilendirmektir.

Diğer yandan işverenin gerçekleştirdiği bu yükümlülükler karşısında işçilerin de bu hizmetlerden faydalanması, işverenin bu yöndeki önlemlerine ve talimatlarına uyması gerekmektedir. Örneğin işçiler, işverenin sağlamış olduğu gözlük, eldiven, kemer, braket vs. emniyet araçlarını kullanmalı, iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılmalıdır. Aksi taktirde işçinin, ileride meydana gelebilecek olan bir iş kazası veya meslek hastalığında kendi kusurlu hareketinden sorumluluğu söz konusu olabilecektir.

• Risk değerlendirmesinin yapılması:

Mevzuata bakıldığında risk değerlendirmesine ilişkin düzenlemeler özellikle her sektörün ve işyerinin kendine has ihtiyaçlarına göre çıkarılan yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Bu sektörlere ve ilgili yönetmeliklere ilişkin bazı örnekler şu şekildedir:

- Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik,

- Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği,

- Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik,

- Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik,

- Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik,

- Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik,

- Tozla Mücadele Yönetmeliği,

- Maden İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri Yönetmeliği,

- Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği.

Yukarıda sayılan tüm bu sektörlerde risk değerlendirmeleri kendine has unsurlar taşımaktadır. Bununla birlikte risk değerlendirmelerinde dikkate alınması gereken ortak unsurular da bulunmaktadır. Bu unsurlar şu şekildedir:

a) Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu.

b) Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi.

c) İşyerinin tertip ve düzeni.

ç) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu.

Özetle işyerinde gerçekleştirilecek risk değerlendirmesi genel noktalarda yukarıda saydığımız ortak unsurları içerecek ve ayrıca ilgili işyeri ve sektör özelinde bu alanların ilgili yönetmeliği uyarınca özel unsurlar da değerlendirmeye dahil edilecektir.